Co to jest Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych?
Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych został wprowadzony Ustawą z dnia 1 marca 2018 r. O przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tekst jedn. Dz. U. 2019 r. poz. 1115) – w niniejszym artykule dalej będę ją dla uproszczenia nazywać ustawą AML.
Rejestr jest prowadzony przez Ministra Finansów i jest powszechnie dostępny. Zatem każdy może nabyć wiedzę na temat tego, kto faktycznie decyduje w sprawach danego podmiotu.
Kogo obejmują nowe obowiązki?
Nowe obowiązki związane ze zgłoszeniem podmiotów będących beneficjentami rzeczywistymi do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych obejmują wszystkie spółki wpisane do rejestru przedsiębiorców KRS. Z wyłączeniem spółek partnerskich oraz spółek akcyjnych posiadających status spółki akcyjnej publicznej.
Do zgłoszenie takiego zobowiązane są więc:
- spółki jawne;
- spółki komandytowe;
- a także spółki komandytowo-akcyjne;
- spółki akcyjne (niepubliczne, a więc tzw. spółki prywatne akcyjne).
Z czasem wymóg obejmie również proste spółki akcyjne.
Nie obejmuje on natomiast np. funduszy inwestycyjnych. Ale już obejmuje towarzystwa funduszy inwestycyjnych czy krajowe spółki celowe działające pod funduszami. Nie obejmuje również spółek partnerskich oraz spółek akcyjnych publicznych.
Beneficjent rzeczywisty – czyli kto to jest?
Ustawa AML zawiera bardzo rozbudowaną definicję beneficjenta rzeczywistego, która w pewnych zakresach może budzić wątpliwości.
Zasadniczo, beneficjent rzeczywisty to osoba fizyczna, która sprawuje kontrolę nad spółką. Czy to poprzez uprawnienia korporacyjne (prawo wykonywania głosu, posiadany udział w kapitale, możliwość wyboru członków organów). Czy też poprzez uprawnienia wynikające z zawartych umów czy porozumień.
Ta kontrola wynikająca z uprawnień o charakterze korporacyjnym jest dużo prostsza i łatwiejsza do ustalenia, ale ta wynikająca z okoliczności faktycznych może już być ocenna i może powodować rozbieżności w ocenie organu i zarządu spółki.
Mówiąc bardziej dokładnie, to zgodnie z ustawą AML (art. 2 ust. 2 pkt 1)) beneficjentem rzeczywistym jest zawsze osoba fizyczna (lub osoby fizyczne) sprawującą bezpośrednio lub pośrednio kontrolę nad spółką poprzez posiadane uprawnienia, które wynikają z okoliczności prawnych lub faktycznych i które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu na czynności lub działania podejmowane przez daną spółkę.
Ponadto, takim beneficjentem rzeczywistym będzie także osoba fizyczna (lub osoby fizyczne), w imieniu których są nawiązywane stosunki gospodarcze lub przeprowadzana jest transakcja okazjonalna.
Dodatkowo ustawa AML definiuje beneficjenta rzeczywistego w trustach.
Przez trust rozumiane są wszelkie formy wnoszenia akcji czy udziałów w spółkach do podmiotów poza Polską na zasadzie powiernictwa w celu sprawowania przez taki podmiot zarządu powierniczego i jednoczesnego wydawania wartości wypracowanych w truście beneficjentom.
Beneficjent rzeczywisty w spółkach – jak go ustalić?
Ustawa AML wymienia przykładowe (wyłącznie przykładowe i o tym należy pamiętać!) sytuacje, w której mamy do czynienia z beneficjentem rzeczywistym.
- Osoba fizyczna będącą udziałowcem spółki, której przysługuje, bezpośrednio lub pośrednio (za pośrednictwem innych spółek lub innych osób prawnych), prawo własności więcej niż 25 proc. ogólnej liczby udziałów.
- Osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym klienta:
- na podstawie posiadanych i stanowiących jej własność udziałów (akcji)
- jako zastawnik albo użytkownik
Mój komentarz:
Chodzi o sytuację, gdy zastawnik na podstawie umowy o zastawie rejestrowym wykonuje prawo głosu w organie stanowiącym klienta. Jeśli prawa głosu nie wykonuje, nie powinien być traktowany jako beneficjent rzeczywisty. Chyba, że zachodzą inne okoliczności przemawiające za tym, że powinien być jednak tak traktowany.
- na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu
Mój komentarz:
W przypadku zapisu (który jest bardzo ważny), że osoba fizyczna dysponująca więcej niż 25% ogólnej liczby głosów w organie stanowiącym klienta na podstawie porozumień z innymi uprawnionymi do głosu będzie wymagane zrewidowanie posiadanych umów, także np. umów opcyjnych, umów przedwstępnych dotyczących nabywania udziałów czy akcji(gdzie niejednokrotnie takie pełnomocnictwo jest udzielane), . umów o finansowanie, w których często dla podmiotu finansującego na wypadek zaistnienia przypadku naruszenia (default) jest zastrzegana możliwość wykonywania prawa głosu. Okoliczności te wymagają, aby każdy podmiot dokonał więc sprawdzenia posiadanych umów.
- Osoba fizyczna sprawująca kontrolę nad klientem poprzez posiadanie w stosunku do tej osoby prawnej uprawnień jednostki dominującej, zgodnie z definicją, o której mowa w 3 ust. 1 pkt 37 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2019 r. poz. 351), a więc m.in.:
- osoba będąca udziałowcem spółki i uprawniona do kierowania polityką finansową i operacyjną tej spółki (samodzielnie, ale też ustawa rozwija to na wszelkie porozumienia);
- osoba będąca udziałowcem spółki i jest uprawniona do powoływania i odwoływania większości członków organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących tej spółki;
- a także osoba będąca udziałowcem spółki, której beneficjentów ustalamy. W której więcej niż połowę składu organów zarządzających, nadzorujących lub administrujących w poprzednim roku obrotowym, w ciągu bieżącego roku obrotowego i do czasu sporządzenia sprawozdania finansowego za bieżący rok obrotowy stanowią osoby powołane do pełnienia tych funkcji. W rezultacie wykonywania przez beneficjenta rzeczywistego prawa głosu w organach tej spółki, chyba że inna jednostka lub osoba ma w stosunku do tej spółki prawa. O których mowa w lit. a, c lub osoba będąca udziałowcem spółki i jest uprawniona do kierowania polityką finansową i operacyjną tej jednostki zależnej. Na podstawie umowy zawartej z tą spółką albo statutu lub umowy tej spółki.
Mój komentarz:
Powyższy zapis rozszerza definicję beneficjenta rzeczywistego i kwestię kontroli nad spółką ustala nie poprzez procentowy udział w głosach na zgromadzeniu wspólników spółki czy walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, ale wpływ na spółkę poprzez wybór jej władz czy kierowanie polityką finansową lub operacyjną.
Przy umowach inwestycyjnych może to powodować sytuację, że np. inwestor finansowy, który uzyska np. 10 % udział w kapitale i głosach na zgromadzeniu wspólników, któremu umowa spółki (a wcześniej umowa inwestycyjna) przyznała prawo do powoływania większości członków Rady Nadzorczej. Może spełniać przesłanki do uznania go jako beneficjenta rzeczywistego. W zasadzie w większości takich przypadków inwestor jest instytucją finansową. To zaś oznacza, że konieczne będzie sprawdzenie i ustalenie jaka osoba fizyczna znajduje się „za” takim podmiotem.
Dodatkowo nie zawsze ustalenie beneficjenta rzeczywistego będzie jasne i niebudzące wątpliwości. Przykładowo w spółkach, do których weszli inwestorzy (na podstawie zawartych uprzednio umów inwestycyjnych). Konieczne będzie szczegółowe przeanalizowanie tych umów inwestycyjnych i dokumentów korporacyjnych. Aby stwierdzić czy inwestor jest czy nie jest objęty tą definicją beneficjenta rzeczywistego. W przypadku dużych struktur holdingowych, beneficjentami rzeczywistymi będą osoby spełniające powyższe kryteria na poziomie spółki-matki. W takim wypadku podmiotowi polskiemu niejednokrotnie bardzo ciężko będzie ustalić samodzielnie owych beneficjentów. Ponadto, bardzo możliwa jest sytuacja, że wiedza ta będzie udostępniana zarządowi spółki z dużym opóźnieniem. Co może utrudniać zarządom dokonywanie zgłoszeń w terminie.
Beneficjent rzeczywisty w truście – jak go ustalić?
W przypadku podmiotu będącego trustem, jako beneficjenta rzeczywistego traktować należy:
- założyciela
- powiernika
- nadzorcę – jeżeli został ustanowiony
- beneficjenta
- inną osobę sprawującą kontrolę nad trustem.
Jakie dane beneficjenta rzeczywistego będzie można znaleźć w rejestrze?
W zakresie spółek dokonujących zgłoszenia (jako wnioskodawca) konieczne będzie podanie:
- nazwy (firmy)
- formy organizacyjnej
- siedziby
- numeru KRS
- NIP.
Natomiast w zakresie beneficjentów rzeczywistych i członów organu lub wspólnika uprawnionego do reprezentowania ww. spółek (m.in. chodzi tutaj o spółki osobowe) należy podać:
- imię i nazwisko
- obywatelstwo
- państwo zamieszkania
- numer PESEL albo datę urodzenia – w przypadku osób nieposiadających numeru PESEL
- informację o wielkości i charakterze udziału lub uprawnieniach przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu.
Informacja o wielkości i charakterze udziału lub uprawnieniach przysługujących beneficjentowi rzeczywistemu wobec jej upublicznienia w jawnym i powszechnie dostępnych rejestrze może budzić pewne obawy ze strony osób spełniających kryteria beneficjenta rzeczywistego.
Przepisy Ustawy AML wyłączają regulacje dotyczące ochrony danych osobowych.
Kiedy trzeba zgłosić dane?
- Spółki istniejące w dniu 13 października 2019 roku. Mają obowiązek zgłosić Beneficjenta Rzeczywistego do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych do dnia 13 kwietnia 2020 roku.
- Spółki powstałe po 13 października 2019 roku. Mają obowiązek zgłosić Beneficjenta Rzeczywistego do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych w terminie 7 dni od dnia, w którym ta spółka została wpisana do w KRS.
Dane w razie zmiany podlegają aktualizacji – w terminie 7 dni od ich zmiany.
Jaki tryb zgłaszania danych?
Zgłoszenia dokonuje zarząd spółki poprzez formularz na stronie rejestru CRBR: crbr.podatki.gov.pl.
Poza zgłoszeniem na stronie rejestru można np. sprawdzić status zgłoszenia czy wyszukać beneficjenta.
Uwaga: Szczegółowa instrukcja dokonywania wpisu do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych zostanie przeze mnie opublikowana w kolejnym blogowym wpisie.
Zgłoszenie podpisywane jest podpisem elektronicznym lub profilem zaufanym ePUAP oraz musi zawierać oświadczenie o treści:
Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.
Klauzula ta zastępuje pouczenie o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Czyn zagrożony karą od 6 miesięcy do 8 lat pozbawienia wolności.
Niedopełnienie obowiązku zgłoszenia informacji do rejestru w terminie zagrożone będzie karą pieniężną do 1 000 000 zł.
Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych – słowo podsumowania
Wprowadzone przepisy ustawy AML wymagają od zarządów spółek wykazania staranności w zakresie ustalenia beneficjentów rzeczywistych. O ile w przypadku udziału kapitałowego powyżej 25 % czy udziału w głosach powyżej 25 % sprawa wydaje się w miarę prosta. To tak już nie jest w odniesieniu do szeregu umów jakie przedsiębiorcy zawierają.
Wprowadzenie zapisów oznacza, że do 13 kwietnia 2020 roku spółki powinny dokonać audytu wszelkich umów i porozumień. Odnoszących się do ładu korporacyjnego spółki, a więc:
- umów wspólników
- umów inwestycyjnych
- również umów finansowych
- umów zastawniczych
- umów opcyjnych,
- a także wszelkich umów zabezpieczeniowych takich jak np. umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie
- czy wreszcie umów powierniczych.
Audyt taki powinien dać odpowiedź zarządowi spółki, czy ciąży na nim obowiązek dokonania zgłoszenia czy nie. Przepisy, jak to zwykle bywa, niestety nie są jednoznaczne.
Masz pytania merytoryczne co do wprowadzonych przepisów ustawy AML? Masz wątpliwości związane z ustaleniem beneficjentów rzeczywistych w Twojej spółce? Bądź ogólnym dopełnieniem obowiązku zgłoszenia informacji do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych?
